ناصرالدین شاه و گفتمان تجدد

ناصرالدین شاهو گفتمان تجدد نگرشی گفتمانی به تجدد در عصر قاجار است، که با اتکای به روش تحلیل انتقادی گفتمان ، بنیان های اجتماعی توجه ناصرالدین شاه به تجدد در آن بررسی شده است . در این رساله از رهگذر تبیین شاخصههای تجدد عصر ناصری ، وجوه تمایز آن با ماهیت تجدد در دوره های قبل، همچنین، تفاوت منطق حاکم بر تجدد ایرانی با نوع اروپایی آن مورد تاکید قرار گرفته است. پردازش شاخصه های مذکور بر اساس نحوه ی صورت بندی گزاه های تجدد، نقش بافت موقعیتی ایران و مناسبات بومی، جایگاه نهادی و موقعیتی ناصرالدین شاه و گسترش گفتمان انتقادی در سطوح جامعه ی عهد ناصری صورت گرفته است. تجدد گرایی در دوران ناصری پیامد یک خودآگاهی انتقادی بود که در نتیجه بروز بحران های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به وجود آمد. شکست ایران از انگلیس در ماجرای هرات نقطه عطفی در این خودآگاهی به ویژه برای شخص ناصرالدین شاه محسوب می شود. این برخورد نظامی یکی از صحنه های مهم تقابل " خود" سنتی ناصرالدین شاه و " دیگری" است. این شکست و عوامل دیگری در مقاطع حیات ناصرالدین شاه در روند هویت یابی او نقش آفرینی کردند که از آن میان می توان به شرایط محیط تربتی ، اموزه ها و مطالعات او درباره اروپا، نقش دولتمردان متجدد و از همه مهم تر سفر های فرنگ اشاره کرد.در کنار این عوامل گفتمان های مخالف و کانون های مقاومت نیز در نحوه ی صورت بندی گزاه های تجدد در اندیشه شاه دخیل بوده اند. تحت تاثیر این گفتمان هاست که مواضع دوگانه ی ناصرالدین شاه در برابر تجدد توجیه و تبیین می گردد. در فرآیند شکل گیری گفتمان تجدد در عهد ناصری، جایگاه نهادی ناصرالدین شاه و موقعیت او نقش تعیین کننده ای در ماهیت تجدد در این دوره دارد. این ویژگی نه تنها سبب نهادینه شدن گزاره های گفتمان مدرن می گردد، بلکه به دلیل ملازمت آن با اقتدار شاه عاملی در بروز مواضع متضاد شاه در برابر تجدد نیز به شمار می آید.